ISO dosyası nedir?
ISO, optik ortamların (CD, DVD, Blu‑ray) sektör bazında birebir kopyasını içeren disk imajı dosya biçimidir. Çoğunlukla ISO 9660 dosya sistemiyle oluşturulur; ancak DVD/Blu‑ray dağıtımlarında UDF kullanılsa da imajın uzantısı genellikle .iso olarak kalır. ISO dosyaları sanal sürücü olarak bağlanabilir, fiziksel diske yazdırılabilir veya önyüklenebilir kurulum medyası şeklinde kullanılabilir.
Geçmiş ve standartlar
ISO 9660, 1980’lerin sonunda CD‑ROM dağıtımı için uluslararası standart olarak tanımlandı. Daha sonra Windows uzun dosya adları için Joliet uzantısı, Unix uyumluluğu için Rock Ridge eklentisi ortaya çıktı. Önyükleme yapılabilen optik imajlar için El Torito standardı benimsendi. Modern dağıtımlarda UDF dosya sistemi yaygın olsa da ISO kapsayıcı formatı, geriye dönük uyumluluğu sayesinde endüstri standardı konumunu korur.
Temel özellikler
- Sektör düzeyinde kopya: Dosyaların yanı sıra dizin yapısı, önyükleme kaydı ve metadata korunur.
- Salt okunur bütünlük: Dağıtım ve arşiv için idealdir; içerik değişmez.
- Geniş uyumluluk: İşletim sistemleri ve sanallaştırma yazılımları tarafından yerel olarak desteklenir.
- Önyüklenebilirlik: İşletim sistemi kurulum medyası oluşturmak için kullanılabilir.
Desteklenen platformlar ve tipik araçlar
Windows 8 ve sonrası sürümler ISO dosyalarını yerleşik olarak bağlayabilir; önceki sürümler üçüncü taraf sanal sürücü yazılımları gerektirebilir. macOS’ta Disk Utility ile bağlama ve dönüştürme yapılabilir. Linux dağıtımlarında mount komutu ile loop cihazı üzerinden bağlamak yaygındır. Sanallaştırma ortamlarında (ör. VirtualBox, VMware, Hyper‑V) ISO dosyaları optik sürücü olarak eklenir.
Yaygın kullanım alanları
- İşletim sistemi ve yazılım dağıtımı
- Kurumsal arşivleme ve yazılım varlık yönetimi
- Laboratuvar/QA ortamlarında tekrarlanabilir kurulumlar
- Felaket kurtarma medyası ve tanılama araçları
Açma, bağlama ve dönüştürme
ISO dosyasını incelemek için:
- Bağlama: Windows’ta dosyaya sağ tıklayıp “Bağla”; macOS’ta çift tıklayın; Linux’ta “mount -o loop image.iso /mnt/iso”.
- Yazdırma: Fiziksel diske yazmak için işletim sistemi araçları veya disk yazma yazılımları kullanılabilir.
- Önyüklenebilir USB: Kurulum medyası üretmek için Rufus, balenaEtcher veya dd gibi araçlar tercih edilir.
- Çıkarma/Dönüştürme: İçeriği kopyalamak ya da .img/.dmg gibi biçimlere dönüştürmek için arşiv ve disk araçları kullanılabilir.
Sınırlamalar
ISO, veri diskleri için idealdir; çok izli ses CD’leri gibi özel durumlarda BIN/CUE gibi biçimler daha uygundur. Bazı meta veriler (ör. yazma oturumları) her zaman korunmayabilir.
Güvenlik ve bütünlük
İmajları yalnızca güvenilir kaynaklardan edinin. Sağlanan SHA‑256/SHA‑512 karmalarını veya PGP imzalarını doğrulayın. Bağlamadan önce antivirüs taraması yapın ve önyüklenebilir medyayı hazırlarken yazıcıyı “Doğrula” seçeneğiyle kullanın.
En iyi uygulamalar
- Dosya adlarında sürüm ve mimari bilgisi bulundurun.
- Uzun vadeli arşiv için orijinal ISO’yu salt okunur depoda saklayın.
- Büyük dosyalar için indirme hızını artırmak amacıyla çoklu ayna (mirror) ve torrent doğrulamasını kullanın.